O prawach autorskich słyszał chyba każdy, choć nie każdy wie z jakimi uprawnieniami się one wiążą. Tak naprawdę prawa autorskie możemy podzielić na dwie główne kategorie – majątkowe oraz niemajątkowe. Ustawodawca dosyć dokładnie określa definicję praw autorskich i to jakich dóbr one dokładnie dotyczą.
Spis treści:
- Prawa autorskie
- Majątkowe prawa autorskie
- Osobiste prawa autorskie
Prawa autorskie
Pod pojęciem ochrona praw autorskich kryje się nie tylko uprawnienia autora do swojego dzieła, ale także zbiór norm prawnych obowiązujących w tej dziedzinie. W Polsce podstawowym aktem prawnym odnoszącym się do tej materii jest ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W myśl tej ustawy przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
- wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
- plastyczne;
- fotograficzne;
- lutnicze;
- wzornictwa przemysłowego;
- architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
- muzyczne i słowno-muzyczne;
- sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
- audiowizualne (w tym filmowe).
Prawa autorskie są jednymi z głównych zagadnień poruszanych we wskazanej ustawie. W praktyce dzielimy je na dwa rodzaje – autorskie i majątkowe prawa do utworu.
Majątkowe prawa autorskie
Zgodnie z treścią art. 17 Prawa autorskiego jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Majątkowe uprawnienia do utworu określamy mianem autorskich praw majątkowych, służą one twórcy przede wszystkim w spieniężaniu jego pomysłów i dzieła (np. sprzedaży, dzierżawy, kopiowania, upubliczniania).
Charakterystyczną cechą majątkowych praw autorskich jest ich zbywalność oraz dziedziczność. Twórca danego dzieła ma więc możliwość pozbycia się takich praw zarówno odpłatnie jak i bez żadnego wynagrodzenia. Warto w tym miejscu przytoczyć wyrok WSA w Warszawie z 17 listopada 2008 r. (sygn. akt III SA/Wa 2922/08), zgodnie z którym twórcy, stosownie do art. 17 ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 666), przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. W przypadku utworu audiowizualnego domniemywa się jednak, że autorskie prawa majątkowe przysługują producentowi.
Osobiste prawa autorskie
Odrębną kategorię praw autorskich stanowią prawa osobiste twórcy. W praktyce są one dokładnym przeciwieństwem praw majątkowych, ponieważ są niezbywalne oraz nie podlegają dziedziczeniu. Autor nie może w żaden sposób pozbyć się praw osobistych do dzieła, ponieważ identyfikują one konkretny utwór ze swoim stwórcą. Zgodnie z treścią art. 16 Prawa autorskiego jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:
- autorstwa utworu;
- oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
- nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
- decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
- nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Z przepisu art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wynika prawo do oznaczenia utworu nazwiskiem twórcy. Wyłączna decyzja o sposobie oznaczenia utworu swoim nazwiskiem albo do udostępniania go anonimowo należy do autora i wiąże inne osoby. W odniesieniu do tego prawa zachodzi domniemanie jego pozytywnego wykonania, tj. decyzji twórcy o rozpowszechnieniu utworu ze wskazaniem jego nazwiska. Eksploatujący ma obowiązek umieszczenia danych autora, a w wypadku współautorstwa - wskazania zakresu jego wkładu w utwór, zarówno na utworze, jak i na wszystkich dokumentach.
Autorskie prawa osobiste chronią stosunek twórcy do dzieła, czyli więź emocjonalną z utworem, jaka nawiązuje się między autorem, a jego dziełem, stanowiącym płód jego umysłu z racji pozostawienia w dziele tzw. piętna lub znamiona jego indywidualności. Z kolei art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych gwarantuje autorowi m.in. prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem/pseudonimem oraz rzetelnego wykorzystania utworu. To ostatnie pojęcie winno być rozumiane szeroko. Brak jest legalnej definicji tego pojęcia; jest to klauzula generalna, zastępująca dyspozycje stron umowy i zezwalająca na odtworzenie zakresu uprawnień korzystającego z utworu. Zgodnie z tym uregulowaniem sposób korzystania z utworu powinien być zgodny z charakterem i przeznaczeniem utworu oraz przyjętymi zwyczajami. Wykonanie utworu powinno być rzetelne, nie powinno być niedbałe, nieumiejętne wykonane.
Chcielibyśmy serdecznie podziękować Kancelarii JCZ Radców Prawnych w Bydgoszczy za wsparcie przy przygotowaniu tego artykułu. Naszym głównym celem jest rozpowszechnianie kultury prawnej. Jednocześnie zaznaczamy, że niniejszy artykuł nie jest poradą prawną i w przypadku potrzeby rozwiązania konkretnego problemu prawnego, zalecamy kontakt z profesjonalnym prawnikiem. Redakcja LawMedia.pl
Polecamy również: