Prawo karne skarbowe

Prawo karne skarbowe jest częścią polskiego systemu prawa karnego. Posiada ono jednak autonomiczny charakter w stosunku do prawa karnego powszechnego. Wyodrębnienie tej dziedziny ma związek ze szczególnym przedmiotem ochrony jakim jest interes finansowy Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego a obecnie także Unii Europejskiej. Odrębność dziedziny, jaką jest prawo karne skarbowe, wyraża się przy tym nie tylko w autonomicznych przepisach części ogólnej czy części szczególnej ustawy karnej skarbowej, ale także w odrębnych przepisach procesowych.

Odpowiedzialność karnoskarbowa

Zgodnie z art. 1 § 1 k.k.s. (Kodeks karny skarbowy), ustawodawca wyodrębnił odpowiedzialność karną za przestępstwo skarbowe oraz odpowiedzialność za wykroczenie skarbowe. Jako przestępstwo skarbowe określa się taki czyn, który jest zabroniony przez ustawę pod groźbą kary, orazktóry jednocześnie polega na naruszeniu przepisów m.in. w zakresie prawa podatkowego, prawa celnego, prawa dewizowego czy reglamentacji prawnej w zakresie organizacji gier hazardowych. Wykroczeniem skarbowym jest natomiast czyn zabroniony przez ustawę pod groźbą kary grzywny określonej kwotowo, jeżeli kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej albo wartość przedmiotu czynu nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia. Wykroczeniem skarbowym jest także inny czyn zabroniony, jeżeli kodeks tak stanowi.

Istotnym warunkiem odpowiedzialności karnoskarbowej jest tymczasem zawinienie. Zgodnie z art. 1 § § 3 k.k.s. „nie popełnia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu”. Wina oznacza w tym kontekście zarzut, iż sprawca nie dał posłuchu normie prawnej pomimo tego, iż miał taką realną możliwość.

Przestępstwo skarbowe i wykroczenie skarbowe

Przestępstwo skarbowe i wykroczenie skarbowe możemy podzielić na czyny powszechne, czyli takie, które może popełnić każda osoba zdolna do ponoszenia odpowiedzialności karnej, oraz na indywidualne, czyli takie, które może popełnić jedynie osoba posiadająca określony status, np. podatnik, płatnik, inkasent czy rezydent.

Dodatkowo, czyny zabronione może podzielić na czyny zabronione materialne (skutkowe) i formalne (bezskutkowe). Te pierwsze charakteryzują się tym, że o ich dokonaniu możemy mówić tylko wówczas, gdy nastąpił skutek określony w ustawie. Specyficznym skutkiem przy czynach karnoskarbowych jest wystąpieniestanu „narażenia podatku na uszczuplenie”. Wystąpienie takiego skutku warunkuje przykładowo odpowiedzialność za oszustwo podatkowe z art. 56 k.k.s. Czyny zabronione formalne to natomiast takie czyny, które polegają wyłącznie na zachowaniu sprawcy – bez względu na to jaki skutek one wywołały. Przykładem może być czyn z art. 61 k.k.s., gdzie kara przewidziana została za samo nierzetelne prowadzenie ksiąg.

Kary w prawie karnym skarbowym

Karami za przestępstwa skarbowe są: kara grzywny w stawkach dziennych, kara ograniczenia wolności oraz kara pozbawienia wolności. Środkami karnymi są natomiast: przepadek przedmiotów lub ściągnięcie równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów, przepadek korzyści majątkowej lub ściągniecie równowartości pieniężnej przepadku korzyści majątkowej, zakazprowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska, podanie wyroku do publicznej wiadomości, pozbawienie praw publicznych. Na gruncie ustawy karnoskarbowej za środek karny uznaje się także dobrowolne poddanie się odpowiedzialności oraz środki związane z poddaniem sprawcy próbie (warunkowe umorzenie postępowania karnego, warunkowe zawieszenie wykonania kary, warunkowe zwolnienie).

Specyficzną instytucją na gruncie prawa karnego skarbowego jest tzw. odpowiedzialność posiłkowa. Zgodnie mianowicie z art. 25 § 1 k.k.s. za karę grzywny wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego uczynić można odpowiedzialną posiłkowo osobę fizyczną, osobę prawną albo jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, jeżeli sprawcą czynu zabronionego był zastępca tego podmiotu prowadzący jego sprawy jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub działający w jakimkolwiek innym charakterze, a zastępowany podmiot odniósł albo mógł odnieść z popełnionego przestępstwa skarbowego jakąkolwiek korzyść majątkową.

Warto odnotować, że w prawie karnym skarbowym mamy do czynienia z prymatem dolegliwości majątkowej dla sprawcy oraz z priorytetem kompensacji. Potrzeba wyrównania uszczerbku w majątku publicznym wyprzedza tu potrzebę represji karnej (oczywiście do pewnego stopnia). Kryje się za tym również głębsza myśl, a mianowicie, że uszczerbek w majątku państwa nie powinien być zwiększany przez koszty wykonywania kary. Częściej sięga się zatem po karę grzywny, a wszelkie konsensualne formy zakończenia postępowania wymagają co do zasady zwrotu uszczuplonej należności publicznoprawnej.