Huta „Florian”, znana wcześniej jako „Falwa” to jeden z bardziej charakterystycznych obiektów położonych na terenie Świętochłowic i zarazem dobry punkt orientacyjny dla podróżnych przemieszczających się po Górnym Śląsku koleją, bowiem kiedy pociąg mija zabytkowe zabudowania, to znak, że wjeżdża do Świętochłowic.
Historia huty "Falwa"
Inicjatorem budowy huty był hrabia Karol Łazarz Henckel von Donnersmarcka. Zabudowania huty, które początkowo nazywała się „Bethlem-Falva”, zostały wzniesione w 1828 roku. Na miejsce budowy wybrano teren po gospodarstwie rolnym Mniszeniec, które hrabia wykupił od młynarza Bendzika.
Początki hutnictwa w tym miejscu były skromne, a zakład posiadał jedynie wielki piec, pudlingarnię oraz walcownię żelaza. Rozwój przedsiębiorstwa nastąpił w drugiej połowie XIX wieku, kiedy dobudowano m.in. koksownię, stalownię, nowe walcownie oraz elektrownię.
W 1928 roku, kiedy huta świętowała jubileusz 100-lecia istnienia, na łamach „Robotnika Polskiego” ukazał się obszerny artykuł przypominający o dziejach zakładu.
- Przed stu laty na miejsce ,gdzie stoi huta „Falwa“, był częściowo las, na drugiej zaś części wznosił się młyn. Od dawnych czasów właściciele młyna korzystali z pewnych przywilejów. W roku 1795 dotychczasowy właściciel Paweł Brzęk sprzedał młyn za 390 talarów niejakiemu Franciszkowi Wilczkowi, w r. 1806 kupił młyn za 480 talarów Mat. Gołąbek, w roku 1814 Antoni Będzik za tylko 228 talarów. W dniu 16-go lutego 1828 hrabia Karol Łazarz Henckel Donnersmarck nabył od wspomnianego Będzika grunt młynny Mniszewice za 800 talarów. Po skasowaniu młyna urządzono jeszcze w tym samym roku hutę „Falwa“ – pisano w artykule opublikowanym na łamach „Robotnika Polskiego” w listopadzie 1928 roku.
Jak świętowano jubileusz? Ważnym punktem 100-lecia istnienia zakładu było utworzenie funduszu dla najbiedniejszych.
- Z okazji 100-letniego jubileuszu założenia huty i „Falwa“ generalna dyrekcja przeznaczyła 40 000 zło- 1 tych na rzecz najbiedniejszych huty tj. dla inwalidów, pensjonistów, sierot i wyjątkowo biednych -pracowników. W celu szczegółowego rozdziału tej kwoty utworzono komisję, która przedłoży dyrekcji wnioski o zapomogi do zatwierdzenia – pisano na łamach „Robotnika Polskiego”.
Hrabia kazał wybudować wielki piec, który miał być opalany węglem kamiennym. Dlaczego zdecydowano się na nazwę „Bethlen Falwa”?
- Nazwa huty „Bethlen Falwa“ pochodzi od szlacheckiej rodziny węgierskiej Tburzo-Bethlen Falwa, z której wywodzą swój rodowód hrabowie Hencklowie – wskazywał redaktor „Robotnika Polskiego”.
Wokół huty powstała także kolonia Falwa. Jak pisano na łamach prasy, hrabia Hugon Henckel Donnersmarck w latach 1835, 1848 i 1851 kupił 20 morg lasu, rozszerzającym tym samym obszar hutniczy. Następnie wybudował na tym terenie 7 domów robotniczych.
W połowie XIX wieku zakład zatrudniał 200 osób. W 1853 roku wybudowano drugi piec, a także dmuchawy i regulator wiatrowy. Z kolei w 1874 roku w hucie doszło do tragedii. Na początku sierpnia eksplodował kocioł parowy. W wyniku wypadku poszkodowanych zostało 18 robotników. Co więcej, spaleniu uległ też drewniany budynek hutniczy.
Znaczy rozwój huty nastąpił po zakończeniu wojny francusko-pruskiej, która toczyła się między mocarstwami II Cesarstwem Francuskim a Królestwem Prus od 19 lipca 1870 do 10 maja 1871.
- Nasamprzód wybudowano 60 nowych pieców koksowych według systemu Koppera. W roku 1882 założono nową walcownię, W latach 1890-91 wybudowano jeszcze 80 pieców koksowych według systemu dr. Otto z komorami regeneracyjnemi do produkcji wytworów ubocznych jak dziegcia 1 amoniaku. W roku 1892 założono walcownię cienką na żelazo fasonowe. W roku 1893 rurownię z piecem gazowym i płomieniówkowym. W roku 1894 urządzenie na ocynkowanie rur żelaznych. W roku 1895 urządzenie na ziarnowanie żużlu. W roku 1896 wybudowano halę walcowni długości 90 m. i szerokości 22,5 metrów. W roku 1898 przekształciła się huta „Falwa“ na spółkę akcyjną – odnotował redaktor.
Kolejne lata, to i kolejne inwestycje, w tym m.in. trzeci wielki piec, stalownię, nowy budynek dla maszyn czy sypialnię za 148 osób.
- Huta „Falwa“ była pierwszą na Górnym Śląsku, która urządziła walcownię elektryczną. Dnia 1 lutego 1907 r. huta Bismarcka przejęła hutę „Falwa“ na własność. Pod kierownictwem głównego dyrektora dr. inżyniera Meyera została huta odnowioną – zaznaczył redaktor.
W czasie I wojny światowej w hucie przestawiono produkcję na potrzeby przemysłu zbrojeniowego. Po jej zakończeniu zakład przebudowano i unowocześniono.
Piękna, a kopci
W 1934 roku redaktor „Gazety Świętochłowickiej” skarżył się natomiast na to, że „piękna huta Falwa kopci”.
- Nie można narzekać na nudne czasy, krążą bowiem liczne i różne wieści. Otóż burmistrz Grzesik z W. Hajduk i poseł na Sejm Rzeczypospolitej został powołany na stanowisko prezydenta miasta Chorzowa. A z W. Hajdukami co się stanie? Jedni mówią, że Wielkie Hajduki zostaną połączone z miastem Chorzowem względnie z Katowicami, drudzy mówią, że Wielkie Hajduki zostaną połączone ze Świętochłowicami i Świętochłowice, jako siedziba Starostwa i innych władz ma otrzymać nareszcie charakter miejski i stać się miastem. Inni znowu przepowiadają, że Świętochłowice będą przyłączone do Zgody i „historyczna“ Zgoda jako samodzielne miasto z własnym prezydentem będzie sąsiadować z Chorzowem i Katowicami. Nareszcie więc powiat świętochłowicki, jako jedyny w całej Rzeczypospolitej powiat bez miasta doczeka się tego awansu. Możeby nam było wolno spodziewać się, że po uzyskaniu charakteru miejskiego, w Świętochłowicach niejedno się zmieni, bo co obecnie nie wypada, potem jeszcze bardziej by nie wypadało. Przedewszystkiem może zaprzestałaby kopcić huta „Falwa”. Oj, ta „piękna“ Falwa! Warto się zastanowić nad jej działalnością piecowo-kominową! – pisał dziennikarz „Gazety Świętochłowickiej” 22 grudnia 1934 roku.
Jak zaznaczył:
„Nie robi się jednak nic nad usunięciem tych śmierdzących dymów i żrącego pyłu żużlowego. Nie chcieliby ci Panowie słyszeć tych „pieronów“’, które zostaną właśnie teraz przed świętami wyładowane przez licznych sąsiadów kopcącej huty Falwy. Świat lekarski, któremu zależy na zdrowiu obywateli, głosi, otwierać okna, korzystać z świeżego powietrza, sypiać przy otwartych oknach itd. Wszędzie to jest możliwe, tylko w naszem przyszłam mieście nie da się tego przeprowadzić, bo kopcąca „Falwa“ na to nie pozwala (..).
Hutę odwiedzały liczne delegacje polityczne, ale i wojskowi. Tak było m.in. w 1935 roku, kiedy zakład zwiedzali żołnierze z 76 Lidzkiego Pułku Piechoty im. Ludwika Narbutta z Grodna. I to aż 700 osób! O fakcie tym donosiła „Gazeta Świętochłowicka” (1935, R. 2, nr 47). W tym samym okresie wizytę złożyli też minister Spraw Wewnętrznych Marian Zyndram Kościałkowski w towarzystwie wojewody Śląskiego Michała Grażyńskiego.
Huta nie przerwała funkcjonowania podczas II wojny światowej, choć wtedy zarządzana przez Niemców produkowała m.in. wyroby stalowe na potrzeby Wehrmachtu, w tym części do karabinków Mauser 98k. Powolny upadek huty został zapoczątkowany w latach 70. ubiegłego wieku, kiedy wygaszono i rozebrano wielkie piece. Z kolei w następnej dekadzie wyłączono z eksploatacji koksownię, a w 1996 roku wygaszono ostatni piec martenowski.
Huta z bogatą historią
Znaczące zmiany miały miejsce wraz z nadejściem XXI wieku, bowiem zakład ten w styczniu 2003 roku wszedł w skład koncernu – Spółki Polskie Huty Stali S.A. pod nową nazwą Oddział Huta Florian, a niedługo później udziały Skarbu Państwa w Polskich Hutach Stali S.A. wykupiła Spółka LNM Holdings NV. Dzięki zmianom w 2007 roku oddano do użytku nowoczesną linię powlekania blach.
