Chropaczów jest najstarszą i najwcześniej wzmiankowaną częścią obecnego miasta Świętochłowice. To głównie historia tej dzielnicy kształtuje rozwój dzisiejszych Świętochłowic. Położenie Chropaczowa to północna część obecnego miasta Świętochłowice. Od północy Chropaczów sąsiaduje z Bytomiem, od zachodu z Lipinami, od południa z Piaśnikami. Historia ukazuje kilka genez powstania nazwy dzielnicy, na początku wsi, później gminy a także przez rok miasta z perspektywami rozwoju. Przyjmuje się dwie wersje powstania nazwy Chropaczów. Pierwsza wskazuje, że nazwa powstała od Nazwiska lub Przezwiska Chropacz, osoby niegdyś związanej z tym terenem, kolejna przyjmuje, że nazwa może wywodzić się od
chropowatości terenu ( nierówności). Chropaczów częściowo znajduje się na wzgórzach dochodzących do 310 metrów.
W 1295 roku pojawia się pierwsza wzmianka o Chropaczowie. Wtedy to Książe Władysław Opolski podzielił Śląsk pomiędzy swoich synów. Jednemu z nich – Kazimierzowi, przypadło w udziale Księstwo Bytomskie, na którego terenie znajdował się właśnie Chropaczów.
W 1513 roku, z przeprowadzonego spisu ludności wynika, że Chropaczów był znaną i znaczną osadą rolniczą. Inaczej być nie mogło, wieś znajdowała się nieopodal znanego szlaku handlowego z Mikołowa do Bytomia, u źródeł rzeki.
W 1532 roku Urbarium Bytomskie podaje, że właścicielką wsi była Jadwiga Świętochowska, a szereg dokumentów pochodzących z XVII wieku wskazuje na fakt, iż wieś rozwijała się, miała układ ulicówki, posiadała dwór i liczne zabudowania folwarczne. Głównym zajęciem mieszkańców nadal było rolnictwo, przeważnie uprawa zbóż. Przez kolejne 3 stulecia wieś Chropaczów często zmieniała właścicieli, ciągle się rozwijała a z roku na rok przybywało mieszkańców. Jednakże największy rozkwit osady nastąpi dopiero w XIX wieku.
W 1826 roku tereny Chropaczowa nabywa rodzina Donnersmarcków ze Świerklańca, znanych na całym Śląsku przedsiębiorców i właścicieli ziemskich, pomimo tego, jeszcze przez kilkadziesiąt lat istnieje podział gminy na część dworską i ziemską – aż do 1875 roku, kiedy to wieś uniezależniła się do dworu. Dziewiętnastowieczny Chropaczów może poszczycić się już swoim własnym godłem, którym jest kapliczka z wizerunkiem Św. Jana Nepomucena. Najstarszy ślad tego godła znajdujemy w dokumentach na pieczęci gminnej z roku 1867.
W 1883 roku rodzina Donnersmarcków buduje w Chropaczowie kopalnię, nazywając ją kopalnią „Schlesien” ( Śląsk), a 4 lata później zakłada hutę cynku i prażelnię „Guidotto”. Donnersmarkowie uruchamiają również inne zakłady, takie jak kopalnia piasku, fabryka szamotu, cegielnie, co powoduje, że Chropaczów staje się jedną z największych posiadłości przemysłowych tej rodziny. Można powiedzieć, że dzięki temu, Chropaczów przeobraża się w krótkim czasie z małej wsi w nowoczesną jak na owe czasy osadą przemysłową, w której zamieszkuje kilka tysięcy robotników. Gmina posiada dobrą infrastrukturę mieszkaniową, drogową, wiele sklepów i punktów usługowych, działa własna wąskotorowa linia tramwajowa. Na początku XX wieku Chropaczów zamieszkuje już 10 tysięcy mieszkańców.
W 1866 roku powstaje w gminie pierwsza wieloklasowa szkoła podstawowa I. Początki lokalnego szkolnictwa sięgają jednak sto lat wstecz, kiedy to w folwarku Brzezina założono jednoklasową szkołę dla około 100 dzieci. Ciekawostką jest fakt, iż uczono wtedy w dialekcie śląskim. Szkoła I była w stanie zaspokoić edukacyjne potrzeby Chropaczowian do czasu. Rozwój gminy i napływ masy robotniczej w pierwszej połowie XX wieku zmusiły władze do otwierania kolejnych szkół. W okresie międzywojennym w Chropaczowie funkcjonowały 4 polskie szkoły podstawowe ( w tym jedna przykopalniana) oraz 1 niemiecka.
W 1909 roku nazwa Chropaczów zostaje oficjalnie zmieniona na Schlesiengrube – od nazwy kopalni Schlesien. Kopalni której rozwój zapoczątkował zmiany i przypływ ludności do gminy. Historia tej kopalni trwale wpisała się w historię całego śląskiego górnictwa. Największe wydobycie osiągnęła w 1913 roku zatrudniając ponad 2 tysiące robotników. Należy zaznaczyć, że początek XX wieku pomimo rozkwitu przemysłu był okresem trudnym ekonomicznie. W pierwszym dwudziestoleciu na terenie kopalni miały miejsce liczne strajki i protesty górników. Problemy te nie ominęły również huty Guidotto – drugi z wielkich chropaczowskich zakładów. Mimo to, powstają nowe zakłady przemysłowe, w przeważającej części cegielnie. To efekt narastającego zapotrzebowania na materiał budowlany do powstających robotniczych osiedli ( tzw. Familoków).
W 1911 roku największym wydarzeniem jest budowa ratusza. Budynek zaprojektowany przez V. Nixdorfa spełnia funkcję Urzędu Gminy goszcząc w swych progach naczelników narodowości polskiej jak i niemieckiej. Najbardziej znane nazwiska z tego okresu to: Aleksander Galuschka i Josef Schliwa a także Juliusz Patas. Gmina mogła się więc pochwalić własną, porządną administracją. W dobie rozkwitu przemysłu, z początkiem XX wieku kształtuje się również życie kulturalne, oświatowe i sportowe Chropaczowa. Powstaje szereg stowarzyszeń prowadzących działalność wśród robotników oraz młodzieży. Najbardziej znane z nich to „Towarzystwo Św. Alojzego” i „Towarzystwo Śpiewu „Echo”, które de facto przetrwało aż do roku 1954.
W 1913 roku na Chropaczowie odbywa się kolejne wzniosłe wydarzenie. 1 maja następuje akt poświęcenia nowej świątyni, kościoła pw. Matki Boskiej Różańcowej. Budowę tego kościoła rozpoczęto 3 lata wcześniej staraniami zarządu gminy, a zakończono w 1912 roku. Na przestrzeni wieków ludność Chropaczowa nie miała na swoim terenie świątyni, Przez stulecia należeli do parafii bytomskiej i hajduckiej, a w drugiej połowie XIX wieku również do parafii lipińskiej. To właśnie zbyt mała pojemność lipińskiego kościoła, wraz z rosnącą liczbą mieszkańców Chropaczowa jest głównym powodem decyzji budowy świątyni. Jak pokazują dzieje świątyni wiele razy doświadczanej. Kościół kilkukrotnie zamykano i remontowano, ze względu na zniszczenia dokonane przez szkody górnicze. Na szczęście w II połowie XX wieku parafianom mógł służyć kościół zastępczy, jednakże i tej budowli nie oszczędził los. W 1975 w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach świątynia zastępcza zostaje strawiona przez pożar.
Życie religijne Chropaczowa związane jest również z siostrami Boromeuszkami, które w 1914 roku przybyły z Trzebnicy. Ich działalność opiera się na opiece nad chorymi, prowadzeniu ochronki ( później przedszkola) oraz prowadzeniu kuchni gminnej dla najbiedniejszych dzieci. Siostry organizują również zajęcia prowadzenia gospodarstwa domowego a także udzielają lekcji gry na instrumentach.
Dzieje Chropaczowa wiążą się ściśle z dziejami całego Śląska, szczególnie jeśli chodzi o tożsamość narodową. Pomimo umiarkowanej zgody, jaka panowała w gminie pomiędzy Niemcami a Polakami, z biegiem czasu ( szczególnie po I wojnie światowej), również wśród ludności Chropaczowa następuje wzrost dążeń do połączenia Śląska z Polską. W trakcie Powstań Śląskich wielu Chropaczowian aktywnie włącza się w walki. Najbardziej znani, Wiktor Wiechaczek i Józef Trojok przechodzą do powstańczej historii Śląska. Wielu obywateli gminy zostaje aresztowanych, wielu poległo. Plebiscyt ogłoszony w 1921 roku w gminie rozstrzygnięto na korzyść przyłączenia do Polski. Za przyłączeniem do Macierzy opowiada się 66,8 % mieszkańców Chropaczowa. Ten patriotyzm zostaje odzwierciedlony po wybuchu III powstania śląskiego. Gmina Chropaczów wystawia 2 kompanie powstańców a jego mieszkańcy biorą też udział w działaniach i walkach II pułku bytomskiego. Powstańcze zrywy przynoszą wymarzony efekt. W 1922 roku Chropaczów należy do Polski! Wkraczające 27 czerwca Wojsko Polskie jest witane przez mieszkańców ze łzami radości w oczach. 3 Maja 1923 roku odbywa się uroczyste wzniesienie Pomnika Ku Czci Poległych powstańców. Pomnika który przez kilkanaście lat jest ozdobą Chropaczowa. Niestety, Po wybuchu II wojny światowej hitlerowcy likwidują pomnik.
Okres międzywojenny to także okres kryzysu gospodarczego. Spada wydobycie węgla w Kopalni Śląsk, rośnie bezrobocie. Nastaje nawet smutna perspektywa zamknięcia kopalni. Rośnie za to ilość ludności. Źródła podają, że w 1929 roku Chropaczów zamieszkuje 14 tysięcy mieszkańców. W tym czasie, obok kopalni i huty największymi zakładami w gminie były Fabryka Mebli Weimana oraz Fabryka Kwasu Węglowego. Następuje jednak rozwój infrastruktury i komunikacji. W tym okresie regularnie kursują 2 linie autobusowe z Katowic, przebudowana zostaje również linia tramwajowa. Funkcjonuje Straż Pożarna, Policja i Poczta.
W latach trzydziestych w Chropaczowie działa kino, oraz liczne organizacje kulturalno – oświatowe. Organizowane są przedstawienia i wieczorki pieśni. Chropaczowianie spędzają swój wolny czas na festynach i zabawach tanecznych, np. w Parku Jordanowskim. Nadal dużą popularnością cieszy się Chór Mieszany „Echo”, a od 1935 roku w gminie działa kolejny chór „Hejnał”.
W 1939 roku rozpoczyna się II wojna światowa. Chropaczów był w owych czasach miejscowością przygraniczną. Na chropaczowskich polach z rąk okupantów ginie wielu synów tej ziemi. W obozach Ostaszkowa, Kozielska i Katynia więzieni są i giną również chropaczowscy policjanci i nauczyciele. Pomimo tego w gminie działa konspiracja, wydawane są gazety podziemne „Świt” a następnie „Zryw” i „Wici” W barakach kopalni „Śląsk” mieści się niemiecki obóz pracy. Mieszkańców Chropaczowa dotyka również bolesny precedens wcielania do Wehrmachtu, walki w obcej sprawie niejednokrotnie przeciw swoim polskim braciom.
Po zakończeniu wojny uruchamiane zostają ponownie zakłady przemysłowe. Próbuje się reaktywować chropaczowskie stowarzyszenia i organizacje. Znów otwierane są polskie szkoły. Jednakże smutnym akcentem pierwszego okresu odbudowy jest fakt, iż władze PRL traktują wielu mieszkańców Chropaczowa jako Niemców. Odbywa się ciągła weryfikacja i sztuczny podział społeczności na lepszą i gorszą. Ruszają sądowe procesy.
Niebawem, pojawia się koncepcja powrotu do pomysłu nadania gminie statusu Miasta. Uzyskano w 1949 roku pozytywne opinie Powiatowej Rady Narodowej a wkrótce potem Wojewódzkiej Rady Narodowej. Rok później, w 1950 r. Chropaczów staje się miastem. Niestety, tylko na rok, 1 czerwca 1951 roku decyzją administracyjną Chropaczów zostaje włączony do Świętochłowic jako dzielnica.
W II połowie XX wieku następuje regres i marginalizacja chropaczowskiego przemysłu. W 1974 roku, po 90 latach działalności Kopalnia „Śląsk” zostaje zamknięta. Od tej pory przemysłowe życie dzielnicy toczy się w zakładzie Farbochemia, następnie Bytochemia (później Pollena Malwa), a jednym z nielicznych zakładów pracy w dzielnicy jest Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej działające od 1952 roku.
Pomimo spadku przemysłu Chropaczów rozrasta się. Powstaje wiele osiedli mieszkaniowych takich jak Osiedle Przybyły, Osiedle na Wzgórzu, Osiedle Leśna, Osiedle Wiechaczka. Stara zabudowa mieszkaniowa przechodzi pod zarząd Miejskiego Zarządu Budynków Mieszkalnych. Obecnie, Chropaczów jest dzielnicą typowo mieszkaniową, dobrze wyposażoną w szkolnictwo i obiekty sportowe. Znajdują tam siedzibę liczne sklepy i firmy usługowe. Dzielnica zaopatrzona jest w dobre zaplecze oświatowe i sportowe. Od wielu lat Chropaczów stanowi najbardziej zaludnioną dzielnicę miasta Świętochłowice.
W opracowaniu wykorzystano fakty zawarte w książce Mariana Piegzy – „Chropaczów – zarys dziejów osady, gminy, dzielnicy.
Zdjęcia pochodzą ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Świętochłowicach