Lipiny to najmłodsza z miejscowości wchodzących w skład dzisiejszych Świętochłowic.Pierwsza wzmianka o nich pojawiła się w 1802 roku w akcie sprzedaży dóbr rycerskich Chropaczów wraz z folwarkiem „Lipina” hrabiemu Hesji – Jerzemu Karolowi.Są dwie hipotezy dotyczące nazwy Lipin. Jedni wywodzą ją od nazwiska ekonoma Lipiny, który był swego czasu jedynym mieszkańcem tej okolicy, drudzy twierdzą, że to pochodna okolicznego krajobrazu, bogatego w drzewa lipowe.
W 1806 folwark liczący ok. 75 hektarów zmienił właściciela. Został nim Król Bawarii Maksymilian Józef Wittelsbach. 20 lat później tereny te odkupił hrabia Łazarz Henckel von Donnersmarck , by pozostawić je swojemu synowi Guido.
Ta częsta zmiana właścicieli spowodowana była dużą atrakcyjnością Lipin z punktu widzenia przemysłowców. Bogate złoża węgla zaczęto eksploatować w 1823r a dwa lata potem kopalnia „Król Saul” uzyskała prawa górnicze. Także w 1825r powstała huta cynku „Dawid”.
Kolejnymi zakładami były wybudowane w 1826r Kopalnia „Quintoforo” 1827r Kopalnia „Matylda”1847r Huta Cynku „Konstancja”1853r Huta Cynku „Gabor”
Rozwój przemysłu sprawił, że w połowie XIX w. Lipiny miały już 1151 mieszkańców.Budowa kolejnych hut oraz otwieranie zaopatrujących ich w węgiel kopalń jeszcze bardziej stymulowały rozwój miejscowości. Powstał wielki kombinat noszący nazwę Silesia.Do Lipin wciąż przybywali nowi pracownicy i osiedlali się tutaj.
W 1860 powstała gmina żydowska.
Katoliccy mieszkańcy Lipin najpierw należeli do parafii w Bytomiu a po utworzeniu w 1852r Parafii św. Barbary w Chorzowie zostali przyłączeni do tamtejszej wspólnoty.Z czasem jednak niezbędna stała się budowa kościoła na terenie osady – coniedzielne podróże stały się zbyt uciążliwe.Dlatego też w 1869 wystąpiono z wnioskiem o budowę świątyni a cztery lata później odbyło się poświęcenie nowego kościoła, którego patronem został św. Augustyn.Rok później ustalono granice parafii lipińsko – chropaczowskiej.
W 1873 r. swą działalność w Lipinach rozpoczęła poczta. Do dziś mieści się ona w tym samym budynku.
W 1876 r.wystartowała budowa linii kolejowej łączącej Lipiny z Bytomiem.
Ten niezwykle szybki rozwój osady z jednego folwarku do sporego miasta zaowocował w 1879 r. wyłączeniem Lipin z gminy Chropaczów . Pierwszym wójtem nowej, samodzielnej gminy został piekarz Langer. Rozwój miejscowości przyniósł m.in. powołanie Ochotniczej Straży Pożarnej, założenie sieci wodociągowej i uruchomienie linii tramwajowej z Zabrza do Królewskiej Huty.
W 1898 r. na głównej ulicy rozbłysło 5 lamp elektrycznych . Mieszkańcy jednak dalej używali jedynie karbidówek.
Warunki mieszkaniowe Lipinian nie były komfortowe. Dopiero rozbudowa w stronę południową (dzisiejsze ulice Mickiewicza czy Moniuszki) przyniosła budynki dwuizbowe, z piwnicą i ubikacją na podwórku.
1901 to rok poświęcenia kościoła ewangelickiego. Wiernymi byli głównie przedstawiciele niemieckiej mniejszości. Kościół ten, zbudowany w trakcie roku stał się jednak ofiarą szkód górniczych i w latach ’20 XX wieku zaczął pękać. Mimo prób ratowania go, został rozebrany w 1936 r.
Konieczna stała się tez budowa ratusza, pełniącego funkcje magistrackie i policyjne. Gmach mieszczący dziś przychodnie lekarskie powstał najprawdopodobniej ok.1908 roku . W 1914 na jego tyłach wybudowano pomieszczenia dla straży pożarnej i niemieckich organizacji młodzieżowych.
Historia Lipin to jednak nie tylko dynamiczny rozwój i jego pozytywne konsekwencje. Sytuacja robotników pracujących w tutejszych zakładach była bardzo ciężka. Nasilały się strajki. Lata 1892, 1911 i 1917 przyniosły najgłośniejsze protesty. Pracownicy „Silesii” żądali m.in. większych płac, skrócenia czasu pracy i poprawy warunków bytowych.Był to również czas budzenia się świadomości narodowej. Powstał m.in. polska księgarnia, organizacje narodowościowe, chóry kultywujące polskie tradycje.Kiedy więc wybuchło I Powstanie Śląskie, walki toczyły się także na terenie Lipin.
W 1920 r. powstał Klub Sportowy „Naprzód” Jego nazwa miała odzwierciedlać chęć połączenia z ojczyzną.
Podczas drugiego powstania walki w Lipinach zaczęły się dzień po jego wybuchu i trwały 6 dni. W plebiscycie będącym pokłosiem II Powstania aż 56,4% mieszkańców opowiedziało się za przynależnością do Polski, podczas gdy ogólny wynik brzmiał 59,4% dla Niemiec.Niezgoda na takie rozwiązanie doprowadziła do trzeciego powstania.Warto przypomnieć przy okazji, że ulica Sądowa w Lipinach swą nazwę wywodzi od sądu polowego mającego zapewnić porządek na terenie powstańczych działań.Po III Powstaniu Śląskim Lipiny znalazły się w administracyjnych granicach Polski.Przywitanie Wojska Polskiego odbyło się niebywałą pompą na Placu Słowiańskim.W hołdzie powstańcom na tym placu w 1924 wzniesiono pomnik, którego kopia odsłonięta w 1981r stoi dziś w tym samym miejscu.
Podczas dwudziestolecia międzywojennego w Lipinach powstały m.in. Cech Piekarzy, Chór Cecylia i gminna ochronka. Liczba mieszkańców jednak utrzymywała się na stałym poziomie. Dalej aktywna była mniejszość niemiecka, mająca własne szkoły. Kiedy w Niemczech doszli do władzy socjaliści, zaostrzyła się tez sytuacja narodowościowa w Lipinach. Byli powstańcy wraz z młodzieżą patrolowali ulice, powstały 2 jednostki samoobrony.1 września 1939 rozpoczęły się walki żołnierzy i powstańców z oddziałem Firekorps.Jednak już w nocy z 2 na 3 września polskie wojsko oraz samoobrona wycofały się z Lipin. Rozpoczął się czas niemieckiej okupacji.
Zlikwidowano gminę żydowską a wielu bohaterów powstań śląskich przypłaciło ten okres życiem. W Lipinach działało wiele jednostek konspiracyjnych.
28 stycznia 1945 do Lipin wkroczyły wojska radzieckie a w 1946 r. upaństwowiono zakłady pracy. 1950 r. przyniósł ustawę sejmu o radach narodowych i na jej mocy Lipiny włączono do miasta powiatowego Świętochłowice.
Kolejne lata to czas wielkich zmian. Zakłady Cynkowe utraciły samodzielność i zostały włączone do Zakładu wełnowieckiego. Kopalnię „Śląsk’ połączono z Kopalnią „Matylda”, by finalnie w 1976 zakończyć jej działalność. Wybudowano nowe osiedla w Piaśnikach i Lipinach.W 1997r Piaśniki zostają odłączone od Lipin i stają się kolejną dzielnicą Świętochłowic.
Z czasem, niestety, zauważalna stała się postępująca degradacja tej dzielnicy. Dziś Lipiny są tylko cieniem samodzielnej niegdyś i dynamicznie rozwijającej się gminy. Może jednak jeszcze nie wszystko stracone?
(mwr)
Zdjęcia pochodzą ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Świętochłowicach